Б.Идэр-Одын тэтгэлэг авсан эсээ: Хэзээ ч харж байгаагүй, ор мэдэхгүй аавыгаа…

Б.Идэр-Од АНУ-ын Канзасын их сургуульд, Нисэхийн инженерийн мэргэжлээр суралцсан. Ингэхдээ 100 хувийн тэтгэлэг хүртэж байв. Харин тэтгэлэг горилохдоо бичиж байсан англи хэл дээрх эсээгээ тэр фэйсбүүк хуудастаа нийтэлсэн байна. Эсээг орчуулан хүргэе. Би аавыгаа мэдэхгүй. Хамгийн сүүлийн удаа түүнд тэврүүлэхэд дөнгөж гурван сартай байв. Сүүлчийн нислэгтээ явахын өмнөх шөнө тэр намайг яг л салах ёс гүйцэтгэж байгаа мэт хачин чанга тэврээд, Мөрөн голын эргээр хэдэн цагаар алхсан гэж ээж дурсдаг юм. Хүүхэд насаа түүний онгоц жолооддог, барилддаг, дуулдаг, зурдаг байсан тухай, бас шар онгоцны нь тухай сонсож өнгөрөөсөн дөө. Монголын хойд нутаг дахь жижигхэн хотынхоо тэнгэрт онгоц нисэхийг харах бүрдээ би “Хөөх, шар онгоц!” гэж дуу алддаг байж билээ. Зуны царцаа шаргих шиг дуутай тэр шидэт онгоцонд суучихлаа, нислэгийн багийн нэг хэсэг болчихлоо гэж заримдаа зүүдэлдэг байлаа. Хожим нь миний дурласан хүчирхэг, хамгийн шидтэй тэр машин л аавыг түнэр харанхуй руу авч одсоныг ухаарсан юм. Тэр мөчид мөрөөдөл минь өөрчлөгдчихсөн. Онгоцыг аюулгүй газардуулж, нисгэгчдийг нь үргэлж гэрт нь хариулдаг хүн болохыг мөрөөдөх болсон. Тийм ээ, одоо ч би ингэж мөрөөддөг. Хамгийн анх уншсан номоо “Монголын нууц товчоо”-гоор санадаг юм. Үнэндээ Чингис хааны амьдрал, түүхэн урт үйл явдлуудын тухай ном боловч ээжийн надад тайлбарладаг байснаар, хамгийн гайхамшигтай үлгэр шиг л бодогддог байж дээ. Ээж энэ номыг уншиж өгдөг болоход би гуравхан настай байлаа. Хэдэн жилийн дотор нэжгээд удаа бүтнээр нь уншиж өгсөн. Есөн нас хүрмэгц минь ээж “Миний хүүгийн мөрөөдөл юу вэ?” гэж асуув. Харин би мөрөөдлөө ярьж зориглосонгүй.Тэгэхэд ээж “Чингис хаан есөн настай мөртлөө хэдий нь дэлхийн хамгийн том эзэнт гүрэн байгуулах тухай мөрөөдөж байж шүү дээ. Миний хүү, том мөрөөдөхөөс хэзээ ч битгий ай” хэмээсэн юм. Энэ үг намайг чухам одоог хүртэл урам зоригоор цэнэглэж байгаа. 12 нас хүрээд шинжлэх ухаанд илүү шимтэх болов. Гэрийнхээ ойр, 40-р сургуульд сурдаг байлаа. Сургууль маань Улаанбаатар хотын Баянгол дүүрэг дэх, Зөвлөлтийн үед барьсан олон орон сууцнуудын дунд байрлана. Нэг өдөр ангийн найз бид хоёр математик, физикийн сургалтаараа тэргүүлдэг 11-р сургууль элсэлтийн шалгалт авах гэж байгааг дууллаа. Шалгалтын хураамж 5 ам.доллартай тэнцэж байв. Ээжид тэр сургуульд ормоор, шалгалтыг нь өгч үзмээр буйгээ хэлэхэд орой мишээсээр, хураамжийн мөнгө барьчихсан ирж билээ. Элсэлтийн шалгалт нэлээд хүнд, хоёр өдөр үргэлжилсэн бөгөөд 600 хүүхэд бүртгүүлснээс тавдугаар ангийн 70 хүүхэд тэнцсэн юм. Хамгийн эхэнд жагсаагүй ч тэр айхавтар шалгалтад тэнцэж, байдаг л нэг сургуулийн би тэндхийн сурагч болох нь тэр. Ээж жаахан санаа зовж байсан нь ч амжилт гаргахад минь нөлөөлсөн байх. Манайх машингүй, автобусны буудал хол. Шугамын автобуснаас хоцрохгүйн тулд нэлээд урт замыг гүйж туулах хэрэг гарав. Гэрээсээ шинэ сургууль хүртэл бараг нэг цаг явж хүрнэ. Өвөл 16.00 цаг гээд харанхуй болчихно, агаарын хэм -30, замдаа эвгүй, эрсдэлтэй хорооллоор дайрч өнгөрнө. Миний амьдралын хамгийн чанга цаг үе болж үлдэж дээ. Гэхдээ намайг шинэ сургуулийн багш нар, ангийн хүүхдүүд өдөөж, урагшлуулж байлаа. Би шинжлэх ухааны хичээлүүддээ, ялангуяа физиктээ жинхэнэ хорхойтон сурагч байв. Ээжийг сургуулиа төгсөх үеэр Калифорнид хэсэг байх боломж тохиосон маань 2003 онд билээ. Анх удаа NASA-гийн шаттл станц, АНУ-ын Агаарын хүчний шоуг нүдээр үзсэн минь тэр. “Foresight Institute”-ийн нанотехнологийн семинарт ч суусан юм.АНУ-д өнгөрүүлсэн тэр цаг хугацаа үнэхээр онцгой адал туршлага болсон. Америкт очиж үзэхээсээ өмнө би ирээдүйн тухай бүдэг бадагхан төсөөлөлтэй, физикийн сайн дүнтэй, “Амжилт гаргана даа” гэсэн итгэлтэй л нэгэн байв. Харин NASA-г нүдээр үзээд, Цахиурын хөндийн гайхамшигт технологийн ертөнцөд хөл тавиад мөрөөдөл минь бодит болох, биелэх боломжтой юм шиг санагдсан. Миний төрсөн өдрөөр ээж нэг ном бэлэглэсэн юм. “How Stuff Works” гэсэн нэртэй. Компьютер дээр эсээ бичиж буй яг энэ үед ном ширээн дээр маань харагдаж байна. Би шинэ, шинэлэг технологийн тухай унших дуртай. Юмс яаж ажилладгийг харах, ойлгох их сонирхолтой. Шинэ технологи нэвтрүүлж, тэр дундаа онгоцыг илүү аюулгүй болгон инженерчилж байна гэж мөрөөдөх ямар сайхан гээч. Ингээд харахад, би онгоцны аюулгүй ажиллагаанд чиглэсэн төхөөрөмж бүтээх туйлын хүсэлтэй нэгэн. Хэзээ ч харж байгаагүй, ор мэдэхгүй аавыгаа 22-хон насандаа онгоцны ослоор нас барсныг ойлгосон тэр мөчөөс хойш би ингэж мөрөөдсөөр ирсэн билээ. Дараагийн мэдээ Дамдинсүрэн: Сайн эм 2 эрд нөхөрт гардаггүй, сайн эр 2 төрд зүтгэдэггүй Хятад цэрэг жигд эгнээгээр урагшилж байснаа гүвээний энгэр дээр байгаа хэдэн хүний голд Манлайбаатар Дамдинсүрэн өөрийн биеэр байгааг харуут алхаагаа сааруулж, удалгүй бүр зогсов. Баатрын буй гүвээний араас Монгол цэргийн хороодын бүх туг талын салхиар омог бардам дэрвэлзэх ажгуу. Манлайбаатар Дамдинсүрэнтэй тулгарсан тулалдаан бүртээ түүний овжин арганд автан цохигдож асан хятадууд энэ удаад шууд дөтлөн тулахаас халширав.  Хэдийгээр энд үлэмж тоотой хар цэргийн гол хүч хүрэлцэн ирсэн боловч арслан барс мэт догшин тулалддаг, арганд авталгүй зальжин бултдаг Монголчуудтай аль болох зайнаас үзэлцэх нь зөв гэж үзжээ. нгээд бүх үхэр бууныхаа галыг энгэр дээр нь Манлайбаатар морин дээрээ ташуур тулан хөндөлсөж буй гүвээний ар руу чиглүүлэв. Монгол цэргийн сүлд, тугнууд эргэлдэн намирч байгаа тэр газар руу хятадууд бараг хагас өдрийн турш тугалган мөндөр буулгажээ.  Нар гудайх үед их бууны буудлагын дор дөжирч, нэн удахгүй Монголчууд уулгалан орж ирнэ хэмээн бие сэтгэлээ эцэст нь тултал чангалж хүлээсэн хятад цэргүүд туйлдаж, өлсөж эхлэв.Гэвч байдал бахь байдгаараа. Манлайбаатар болон түүний хэдэн шадар үхэшгүй мэт суман үүлийг үл тоосон янзаараа. Тэсэхээ больсон хар цэргийнхэн буудлагаа түр завсарлаж, мантуу, будаан дээрээ шуугин овоорч эхэлжээ. Яг энэ мөчид талын салхиар омог нэмсэн түймэр хятад цэргийг нөмрөн орж ирсэн байна.  Хуурай өвсөнд ноцсон өршөөлгүй их галд хуйхлагдсан хятадууд юу байдгаа шидлэн санд мэнд зугтаах мөчид өмнөөс нь уухайн дуу хадаж, Монгол эрсийн ган сэлэм, яргай ташуур тосчээ.Нэг талаасаа зоргоороо цорволзох дөл, нөгөө талаасаа зоригоороо хатамжлах дайчдад шахагдсан хар цэрэг ямар ч эсэргүүцэлгүйгээр хиар цохиулсан байна. Монголчууд бол довтолсон ч, хориглосон ч ялгаагүй аюултай дайсан гэдгийг хятадууд ийн үзээгүйгээ үзэж, үхэр цамаа харайхдаа тун сайн ойлгосон гэдэг.Үнэн хэрэгтээ гүвээний ард цөөхөн Монгол цэрэг туг хиураа эргэлдүүлэн цогиж байсан бөгөөд гол хүч нь хятадууд тэдгээр тугтай байлдаж байх хойгуур алсуур тойрч салхин доор нь гарсан байж. Ингээд салхины дээрээс нь түймэр тавьж, салхин дороос нь өөрсдөө шахаж, тун ч хялбарханаар хятад цэргүүдийг хүйс тэмтэрч орхисон нь энэ.Энэ тулалдаанаар Манлайбаатар Дамдинсүрэн хятадуудад тэвчээр болон тактикын хичээлийг хавсарган заасан юм…  Шинэ долоо хоногийн ажил, үйлсээ даатгаж хийморийн сангаа сонсоорой.ХУРАЙ ХУРАЙ ХУРАЙХийморийн тарни “Гүндү сарва дүрүү хо базар аюухы сууха” энэ тарнийгуншиж яваа ямар ч хүмүүний хийморь үргэлж өөдрөг байдаг. ХИЙМОРИЙН САН Гайхамшигт адист шидийг.Хур мэт өршөөн зохиож
Лам, ядам, гурван эрдэнэ хийгээд.Баатар, дагинас, номын сахиулын чуулганаас.Егзөр миний хийморийг дээш босго!.Бурхны хүчээр харын омгийг дарж. Цагаан зүгийг ялуулж.Санасан тусыг сэтгэлчлэн бүтээе.Бүтээлийн дадрыг уулын оройд босгосноор. Егзөр миний хийморийг дээш босго!.  Бар мэт хүрхрэх хийморийг дээш босго!Гарьд мэт халих хийморийг дээш босго! Луу мэт хүржигнэх хийморийг дээш босго!Элдэв сангийн зайг шатаасан уул мэт утаа үүгээр.Хийморийн дарцгийг уулын оройд босгосноор.Ахуй үед хийморь доройтох гэмийг арилгаж. Уулын оргил мэт хийморийг дээш босго!.Хийморийг дээш босгосны баярт шүтэж.Явах, суух явдал мөр өгүүлж.Ярих тэргүүтэн юу өдүүлсэн бүгд.Сэтгэлд зохистой лянхуа цэцгийн үр болон наадах болтугай! Бар, арслан, гарьд, луу дөрвүүлээ нөхөрлөж.Хийморь, буяны тэмдэг гайхамшиг болсноор.Бид нарыг өдөр шөнө бүхэн авран зохиох бөгөөд.Үл зохилдох дайсны аймгийг ялах үйлсийг зохио!Шүтсэнээс миний амь бие, буян хишиг, хийморь  Зуны сар мэт арвижиж.Тус амгалангийн цагт.Цэнгэхийн өлзий оршиг!Ялангуяа миний нас, буян хийгээд.Цаг учрал, хийморь арван зүгт дэлгэр хийгээд.Ном, төрийн хэрэг тус бүхэн нь тотгоргүй.Зөндөөн бүтэхийн өлзий оршиг! Их монголын хутагт хувилгаад сан ЭЕРЭГ•••Номын баяраар долоон ном худалдаж авсан 19 настай залуу автомашины азтан болжээ.Төв талбайд гурван өдрийн турш болсон Үндэсний номын баяр өчигдөр өндөрлөлөө.Энэ удаагийн номын баярын онцлог нь “Alpha book” номын дэлгүүрээс азтан тодруулж, машин гардуулсан явдал байв. Тодруулбал 50 мянган төгрөгийн худалдан авалт тутам сугалаа нэг өгч,  машины хонжворт оролцоно хэмээн тус номын дэлгүүрээс зарласан. Тэгвэл тухайн автомашины азтан шалгарлааа. 7 ном худалдаж авсан 19 настай, амьдралд дөнгөж хөл тавьж буй залуу энэхүү автомашины эзнээр тодров.  ТА ЯАРААРАЙ:1400 ГАРУЙ АХМАДУУДАД ҮНЭ ТӨЛБӨРГҮЙ ХАРААНЫ ҮЗЛЭГ ОНОШИЛГОО ХИЙЖ, НҮДНИЙ ШИЛ ТААРУУЛЖ ӨГНӨБүгд Найрамдах Солонгос Улсын Нүдний шилний нийгэмлэгийн төлөөллүүдийг ЭМЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ц.Эрдэмбилэг хүлээн авч уулзав. Тус нийгэмлэг нь жил бүр аль нэг улсад тухайн улсын иргэдийн нүдний харааг оношилж, харааны шил тааруулах сайн дурын хүмүүнлэгийн үйл ажиллагаа явуулдаг байгууллага аж.  Энэ удаад 2022 оны 9сарын 14-нөөс 24-ний хооронд манай улсад ирж ажиллах юм.Ажиллах хугацаандаа төрийн цэргийн болон хууль сахиулах байгууллагаас тэтгэвэр, чөлөөнд гарсан 1400 гаруй ахмадуудад харааны үзлэг оношилгоо хийж, тэдэнд харааны нүдний шил тааруулж өгөх юм.  Уулзалтын үеэр ЭМЯ-ны Төрийн нарийн бичгийн дарга Ц.Эрдэмбилэг, сайн дурын үндсэн дээр манай оронд ирж, хүмүүнлэгийн ажил хийж байгаад талархлаа илэрхийлээд, нийт 13 ажилтан тус бүрт “Эрүүл мэндийн яамны медаль” гардуулав.Дэлгэрэнгүй мэдээллийг Эрүүл мэндийн яамны 11-323002 болон 119 лавлах утаснаас авна уу.БАЯР ХҮРГЭЕ:Н.Наранхүү ДАШТ-ээс бахтай сайхан барилдаж хүрэл медаль хүртлээТӨГСГӨЛИЙГ САЙН ХИЙЛЭЭ ТӨРЧИХСӨН БАРИЛДДАГ ЗАЛУУ ЮМ ДАА Чөлөөт бөхийн төрлийг их л амархан харагдуулаад чөлөөтэй барилдах урлагийг нүдэнд дүүртэл харуулаад байгаа энэ залуу Белградын дэвжээнд ассан гал шиг дүрэлзсээр Дэлхийд нэрээ данслууллаа…🔥🔥🔥 Уян байна гэж юүгхүү урамтай байгааг нь хэлэх үү сэтгэл сэргээж мэдрэмж тулгасан саак барилдаануудыг хийсээр ийм амжилтанд хүрлээ дээ.🥉🥉🥉 Хэсгийн барилдаануудаас эхлээд хэзээний том аварга шиг оноо авах чадварыг ондоо түвшинд эзэмшсэн нь харагдаж байна лээ дээ…👍👍 Гаргасан амжилтаа давтчих,давуулчих гарцаагүй шаанстай залуу бол бөхийн чөлөөт барилдааны ОУХМастер Нармандахын НАРАНХҮҮ юм аа…  #JIGMED Чөлөөт бөхийн дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн Сербийн нийслэл Белград хотод боллоо. Өнгөрсөн шөнө эрэгтэй төрлийн сүүлийн барилдаанууд болоход 61 кг жинд Монголын тамирчин Н.Наранхүү хүрэл медаль хүртлээ.  Хагас шигшээд Ираны Реза Ахмадали Атринагарчид ялагдсан тэрээр Болгарын Гиорги Валентинов Вангеловыг ялж насанд хүрэгчдийн дэлхийн аваргаас анх удаа хүрэл медаль хүртээд буй. Ийнхүү 2022 оны дэлхийн аваргаас эрэгтэй баг хоёр хүрэл, нэг мөнгө, эмэгтэй баг хоёр мөнгөн медаль хүртэв.  ШУУРХАЙ ”Нанмадол” хар салхи Япон руу чиглэж, ТҮГШҮҮР ЗАРЛАВНомхон далайд өнгөрсөн лхагва гарагт үүссэн “Нанмадол” хар салхи Япон улсыг чиглэж, тус улс өмнө нь зарлаж байгаагүй онцгой түгшүүр зарлалаа.Далайн хар салхины хүч 270 км/цаг аж. Хар салхи Японы Кюүшү арлыг чиглэж байгаа бөгөөд арлын зарим хэсэгт ширүүн бороо орох төлөвтэй байгааг  анхааруулсан байна.NHK телевизийн мэдээлснээр, арал даяар үерийн болон хөрсний гулгалтын аюулаас сэргийлж 100 мянга гаруй иргэнийг нүүлгэн шилжүүлэх зөвлөмж гарсан байна.Номхон далайн “Нанмадол” хар салхи нь маш хүчтэй шуурга, далайн өндөр давлагаа, үер усны эрсдэлийг бий болгоод байгаа юм.  НОЦТОЙ: Монголд үйл ажиллагаа эрхэлдэг хятадуудыг эсэргүүцэж тэмцвэл 2-8 жил хорино Х.Нямбаатар. Бүх зүйл оройтохоос өмнө ХУЖАА НАРЫГ ХӨӨХИЙГ ДЭМЖИЖ БАЙНА УУ? ДЭМЖИЖ БАЙВАЛ ТИЙМ ГЭЖ БИЧЭЭРЭЙ. Бүх зүйл оройтхоно дээ Монголд үйл ажиллагаа эрхэлдэг хятадуудыг эсэргүүцэж тэмцвэл 2-8 жил хорино Х.Нямбаатар 6.2.ыг эсэргүүцэж байна.Оруулсан хятадуудаа гарга !!!  ЦАХИМ ДАВАЛГААНД НЭГДЭЦГЭЭЕ. ХУЖАА НАР ХИЛ ХААСАН БАЙХАД Ч ХИЛ НЭВТЭРЧ БАЙНА, МАНАЙХААС ЯВДАГГҮЙ ТЭД ОХИДЫГ МИНЬ БУЗАРЛАЖ ГАЗРЫГ МИНЬ УХАЖ БАЙНА. КОВИД ТАРААСАН ӨМХИЙ ХУЖАА НАРЫГ ХӨӨХИЙГ ДЭМЖИЖ БАЙНА УУ? ДЭМЖИЖ БАЙВАЛ ЛАЙК, ШЭЙР ХИЙГЭЭРЭЙ, ТИЙМ ГЭЖ КОММЕНТ БИЧЭЭРЭЙ.  ЦАХИМ ДАВАЛГААНД НЭГДЭЦГЭЭЕ. ХУЖАА НАР ХИЛ ХААСАН БАЙХАД Ч ХИЛ НЭВТЭРЧ БАЙНА, МАНАЙХААС ЯВДАГГҮЙ ТЭД ОХИДЫГ МИНЬ БУЗАРЛАЖ ГАЗРЫГ МИНЬ УХАЖ БАЙНА. КОВИД ТАРААСАН ӨМХИЙ ХУЖАА НАРЫГ ХӨӨХИЙГ ДЭМЖИЖ БАЙНА УУ? ДЭМЖИЖ БАЙВАЛ ЛАЙК, ШЭЙР ХИЙГЭЭРЭЙ, ТИЙМ ГЭЖ КОММЕНТ БИЧЭЭРЭЙ.  ЦАХИМ ДАВАЛГААНД НЭГДЭЦГЭЭЕ. ХУЖАА НАР ХИЛ ХААСАН БАЙХАД Ч ХИЛ НЭВТЭРЧ БАЙНА, МАНАЙХААС ЯВДАГГҮЙ ТЭД ОХИДЫГ МИНЬ БУЗАРЛАЖ ГАЗРЫГ МИНЬ УХАЖ БАЙНА. КОВИД ТАРААСАН ӨМХИЙ ХУЖАА НАРЫГ ХӨӨХИЙГ ДЭМЖИЖ БАЙНА УУ? ДЭМЖИЖ БАЙВАЛ ЛАЙК, ШЭЙР ХИЙГЭЭРЭЙ, ТИЙМ ГЭЖ КОММЕНТ БИЧЭЭРЭЙ.  ЦАХИМ ДАВАЛГААНД НЭГДЭЦГЭЭЕ. ХУЖАА НАР ХИЛ ХААСАН БАЙХАД Ч ХИЛ НЭВТЭРЧ БАЙНА, МАНАЙХААС ЯВДАГГҮЙ ТЭД ОХИДЫГ МИНЬ БУЗАРЛАЖ ГАЗРЫГ МИНЬ УХАЖ БАЙНА. КОВИД ТАРААСАН ӨМХИЙ ХУЖАА НАРЫГ ХӨӨХИЙГ ДЭМЖИЖ БАЙНА УУ? ДЭМЖИЖ БАЙВАЛ ЛАЙК, ШЭЙР ХИЙГЭЭРЭЙ, ТИЙМ ГЭЖ КОММЕНТ БИЧЭЭРЭЙ.